فشار وزارت صنایع بر صنعت استراتژیک فولاد

در ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که فولاد تا بدانجا اهمیت دارد که در قرآن آیه‌ای به نام الحدید به معنی فولاد داریم. نه تنها در گذشته عصری به عنوان عصر آهن وجود داشت بلکه در انقلاب صنعتی که حدود 300 سال پیش از انگلستان آغاز شد، آهن و فولاد نقش بسیار تعیین کننده‌ای داشتند. در حال حاضر نیز به‌رغم ورود کشورهای پیشرفته صنعتی به دوران فراصنعتی و افزایش شدید بخش خدمات و تمرکز بر دیجیتالیزه کردن فرآیند تولید و خدمات مالی همچنان میزان تولید و مصرف فولاد به عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی توسعه یافتگی کشور‌ها تلقی می‌شود. چنانچه به آمار تولید کنندگان فولاد جهان نگاهی شود به استثنای چین که کشور پیشرفته صنعتی تلقی نمی‌شود، ولی بزرگ‌ترین تولید کننده فولاد جهان است تقریبا همه کشور‌های عضو گروه G7 یعنی بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهان، به استثنای انگلستان، کانادا و فرانسه در زمره بزرگ‌ترین تولید کنندگان فولاد جهان هستند. پس از چین، ژاپن در رده نخست قرار دارد پس از آن آمریکا و سپس آلمان و ایتالیا. اصولا کشور‌های بزرگ تولید کالاهای استراتژیک خود را به دیگران واگذار نمی‌کنند به طوری که طبق آمار منتشره توسط انستیتوی آهن و فولاد جهان تولید فولاد در طول 40 سال اخیر تولید فولاد در آلمان از 40 میلیون تن در سال پایین‌تر نیامده است در ژاپن و آمریکا تولید فولاد همچنان در سطح 90 میلیون تن قرار گرفته است. مسأله مهم‌تر ایتالیا است که از سال 1978 تا کنون اجازه نداده تولید فولادش از 24 میلیون تن به پایین‌تر کاهش یابد. البته یک دگردیسی عمده‌ای در نوع فولاد تولید شده به وجود آمده است و آن اینکه بالغ بر 50 درصد تولید فولاد در کشور‌های پیشرفته صنعتی به تولید فولاد آلیاژی خاص و به ویژه ضد زنگ اختصاص پیدا کرده است. استفاده ترکیه از صنعت فولاد در دهه 70 میلادی ترکیه به عنوان یکی از کشور‌های عقب مانده و فقیر عضو پیمان ناتو بود، شدیدا دچار تلاطم‌های سیاسی بود که در جنوب شوروی، برای ناتو وجود یک کشور ضعیف می‌توانست خطر‌هایی به دنبال داشته باشد. پس از کودتای ژنرال کنعان اورن در این کشور، او فردی به نام تورگوت اوزال که از کارشناسان برجسته اقتصادی بانک جهانی بود را به عنوان نخست وزیر برگزید. ترکیه بر عکس ایران معادن سنگ آهن ندارد و توسعه اقتصادی بدون تولید فولاد اصولا امکان‌پذیر نیست. نخست وزیر ترکیه با علم به اینکه ترکیه بایستی از طریق واردات آهن قراضه اقدام به تولید فولاد بکند و تولید فولاد به این روش مصرف برق بسیار بالایی دارد، قیمت برق برای واحد‌های فولاد سازی و ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را برای مدتی رایگان اعلام کرد. البته هنوز هم دولت ترکیه انرژی برق را به صورت یارانه‌ای به صنایع فولاد پرداخت می‌کند. در حال حاضر ترکیه با تولید 36 میلیون تن در سال، یکی از بزرگ‌ترین تولید کنندگان و صادر کنندگان فولاد جهان است و چند ماه پیش خود را در شرایطی دید که با کمک فناوری و سرمایه‌گذاری شرکت پوسکوی کره‌جنوبی وارد صنعت بسیار پیچیده تولید فولاد ضد زنگ شود. آغاز شتاب‌گیری در تولید در مورد ایران، به‌رغم مشکلات و بی‌ثباتی‌های طبیعی پس از انقلاب و سپس جنگ تحمیلی و بمب باران چندین باره ذوب آهن اصفهان و فولاد خوزستان گام‌های بسیار اساسی برداشته شد. فولاد بندرعباس(مبارکه فعلی) به عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری صنعتی تاریخ ایران که قرارداد آن در سال 1976 یعنی سه سال پیش از انقلاب به امضا رسیده بود با حجم سرمایه‌گذاری ارزی 2/4 میلیارد دلار که از طریق فروش مستقیم نفت به ایتالیا تامین مالی می‌شد، در زمان جنگ به علت وجود قراردادی که بر مبنای آن فروش نفت در مقابل خرید فناوری در نظر گرفته شده بود، طبعا با کاستی‌هایی که سایر پروژه‌ها از نظر مالی با آن رو‌به‌رو بودند نشد و عملیات ساخت این مجتمع که در نوع خود در جهان از نظر نوع تولیدات منحصر بفرد است و طول خط تولید آن به‌رغم تراکم واحد‌ها 5/8 کیلومتراست با وجود جنگ در حال ساخت بود، به طوری که پس از پایان جنگ در سال 1370 یعنی تقریبا 5/2 سال پس از پایان جنگ اولین شمش فولادی خود را تولید کرد. به موازات این امر فولاد خوزستان اقدام به بازسازی بخش‌های بمباران شده کرد و از آنجایی که پیش از انقلاب در دست ساخت بود در سال 1369 تولید خود را آغاز کرد. ذوب آهن اصفهان نیز کوره بلند دوم و سوم خود را ساخت و این بار به جای استفاده از فناوری‌های عقب مانده شوروی سابق از فناوری‌های پیشرفته اروپایی و کره‌جنوبی استفاده کرد. واحد‌های فولادسازی جدید نیز که بزرگ‌ترین آن فولاد خراسان است در دوره سازندگی عملیات اجرایی آن آغاز شد.