تاریخچه صنعت فولاد در ایران از ابتدا تاکنون

یکی از مهم ترین مسائلی که امروزه نقش مهمی در اقتصاد کشور ایران و ارزآوری در آن دارد، تولید، واردات و صادرات محصولات و مقاطع فولادی مختلف است. مصارف این محصولات به قدری گسترش یافته اند که در حال حاضر به عنوان ماده اولیه بسیاری از صنایع مهم کشور مانند پتروشیمی، نقل و انتقالات سیالات، ساخت تجهیزات صنعت نفت و گاز، خودروسازی، لوازم خانگی، ساخت و ساز و... به شمار می آیند. در واقع پس از این که نیاز به محصولات و مقاطع فولادی افزایش یافت، تلاش انسان برای گسترش آن ها با بالاترین کیفیت نیز افزایش پیدا کرد.

در مورد مهم ترین نکته تاریخچه تولید فولاد در ایران باید گفت این موضوع به قبل از سال 1309 یا در واقع 1310 شمسی باز می گردد. در واقع بهتر است بدانید یک سری طرح توسعه برای راه اندازی این صنعت مورد بررسی قرار گرفته بود، اما به علت مشکلات جنگ جهانی دوم ناتمام ماند. با این حال دوران شروع صنعت فولاد در ایران مربوط به حکومت پهلوی است.

در حال حاضر نیز واحدهای فولادسازی بسیار بزرگی در این صنعت فعالیت می کنند و علاوه بر ارزآوری سبب برطرف شدن نیاز بسیاری از صنایع کشور شده اند. در ادامه به بررسی تاریخچه فولاد در ایران از زمان آغاز تاکنون پرداخته ایم تا درک بیشتری از این موضوع را به دست آورید.

روند تولید فولاد در ایران از گذشته تا به امروز

به طور کلی بر اساس گزارشات و تحقیقات گسترده، تاریخچه استفاده از آهن به تنهایی به حدود 4000 سال پیش باز می گردد. کاربرد آن نیز بیشتر در ساخت تجهیزات و وسایل جنگی مانند نیزه، سلاح، شمشیر، ابزار و لوازم کشاورزی مانند چنگک، داس و .. بوده است. برای ساخت این گونه وسایل آهن را به فولاد مذاب تبدیل می کردند و سپس با شکل دهی فولاد این تجهیزات به وجود می آمدند.

پس از گذشت زمان و پی بردن انسان ها به خواص آهن و فولاد، رفته رفته انقلاب صنعتی شکل گرفت و جوامع پیشرفت کردند؛ از این رو کشورهای مختلف در غرب و شرق جهان به ایجاد صنعت مهمی به نام فولاد پرداختند. این تصمیم گیری در کشور ایران از سال 1306 شروع شد. در این بازه زمانی برای ساخت تجهیزات قطار، واگن و ریل راه آهن نیاز به استفاده از یک ماده بسیار محکم با خواص منحصر به فرد مانند فولاد بود که البته هزینه های زیادی داشت، اما قیمت آهن نسبت به آن مقرون به صرفه بود و همین موضوع سبب می شد تا محصولات حاصل از واحد های فولاد سازی قیمت متناسبی نیز داشته باشند.

پس از اقدام به راه اندازی این صنعت در ایران، این پروژه از سال 1306 تا 1328 با موفقیت ادامه یافت، اما به علت مشکلات ناشی از جنگ جهانی دوم و هزینه های بسیار بالای احداث واحد فولاد سازی متوقف شد، اما پس از کودتای 28 مرداد که سبب انعقاد قرارداد بین ایران و آلمان گردید، احداث راه آهن آغاز شد.

گزارشات حاکی از شروع این پروژه و مدارک حاصل از آن نشان می دهد کشور آلمان دستگاه ها و تجهیزات اصلی مورد نیاز برای ساخت واحدهای فولادسازی را در اختیار ایران قرار داد و در نهایت اولین کارخانه فولادسازی در سال 1329 در شهر کرج به صورت رسمی احداث گردید. سپس با وقوع جنگ جهانی دوم، کشور آلمان خاک ایران را ترک کرد و پروژه به علت هزینه اولیه، نیروی انسانی و سپس همکاری نکردن بانک جهانی مجدداً متوقف شد.

در نهایت دولت با کمک و همکاری کشور سوئد، در سال 1342 اولین کارخانه فولادسازی را در شهر اهواز تأسیس کرد. تولیدات این کارخانه بیشتر در ساخت تجهیزات جنگی و ریل راه راه آهن بود که در پایان تحقق پیدا کرد و تاریخچه تولید فولاد تکامل یافت. سپس با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358، شرکت ملی فولاد ایران که با نام اختصاری NISCO شناخته می شود، از ترکیب شرکت های صنعتی تأسیس شد و تا سال 1379 بزرگ ترین و تنها شرکت فولادی ایران شناخته می شد.

در سال 1379 نیز، وزارت خانه ایمیدرو تأسیس گردید و شرکت ملی فولاد ایران زیر مجموعه آن قرار گرفت. در نهایت با همکاری این دو شرکت در بررسی پروژه های مهم و نظارت بر تمامی مراحل فولادسازی، صنعت فولاد در ایران نیز گسترش بسیاری در بازاریابی و فروش پیدا کرد.

وضعیت کنونی تولید فولاد در ایران

امروزه فولاد سازی در ایران با وجود فراز و نشیب های گذشته، تحریم ها و مشکلات سیاسی، جایگاه ویژه ای دارد که هیچکدام مانع رشد و توسعه آن نشده اند؛ به طوری که صنعت فولاد رشد 9/9 درصدی در دوران کرونا داشت. همچنین در سال 2017 کشور ایران با تولید بیش از 21 میلیون تن فولاد خام و رشد 3/0 درصدی نسبت به سال قبل، رتبه چهاردهم فولادسازی جهان را دریافت کرد. از سوی دیگر در سال 2020 نیز از جمله بهترین فولادسازان جهان شناخته شد و حدود 9 میلیون تن شمش فولادی را تولید کرد.

در حال حاضر پیش بینی می شود با وجود تمامی مشکلات اقتصادی، کشور ایران تا سال 1404 به تولید 55 میلیون تن فولاد در سال برسد و از این میزان حدود 15 تا 20 میلیون تن به بخش صادرات برسد. با این وجود و بررسی تاریخچه فولادسازی در ایران می توان گفت کشور ما با پشت سر گذاشتن تمامی مشکلات و موانع سیاسی توانسته است به یکی از بزرگ ترین فولادسازان جهان تبدیل شود. برترین واحدهای فولادسازی کشور نیز شامل موارد زیر هستند:

1-کارخانه فولاد مبارکه اصفهان که یکی از اصلی ترین تولید کنندگان ورق های فولادی در کشور و خاورمیانه به شمار می آید، با تولید بیش از 2/7 میلیون تن فولاد در سال رتبه اول کشوری را به خود اختصاص داده است. بیشترین کاربرد این فلزات نیز در صنایع خودروسازی، ساختمانی، لوازم خانگی، لوله سازی و ... می باشد و به صورت کلاف عرضه می گردند.

2-شرکت ذوب آهن اصفهان نیز که با نام اختصاری ESCO شناخته می شود، دومین تولید کننده مقاطع فولادی در کشور به شمار می آید. کارخانه ذوب آهن به صورت سالیانه حدود 6/3 میلیون تن بیلت، میلگرد، تیرآهن، نبشی و ناودانی را تولید و عرضه می کند.

3-یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان شمش یا اسلب فولادی در ایران، کارخانه فولاد خوزستان می باشد که به صورت سالیانه حدود 4 میلیون تن از این ماده را تولید و عرضه می کند. روش تولید شمش در این کارخانه به صورت احیا مستقیم یا میدرکس می باشد.

4-در پایان کارخانه اکسین اهواز یکی دیگر از تولید کنندگان برتر در تولید ورق های فولادی و مواد اولیه صنایع مهمی مانند پتروشیمی، دریایی، نفت، گاز و خودروسازی به شمار می آید؛ در واقع قیمت ورق سیاه این کارخانه تأثیر به سزایی در این صنایع دارد؛ زیرا بیشترین تولیدات این مجموعه مربوط به ورق سیاه و آلیاژی می باشد. این فلزات یکی از نخستین ورق های تخت فولادی به شمار می آیند و با داشتن گرید ها و ابعاد متنوع کاربردهای بسیاری را به خود اختصاص می دهند.

جمع بندی

در پایان باید گفت صنعت فولاد یکی از بهترین اهرم ها برای رونق اقتصاد کشور و افزایش ارزآوری و همچنین ایجاد تبادل اقتصادی بین ایران و سایر کشورها می باشد. در این مطلب به بررسی تاریخچه این صنعت پرداخته شد که پس از جنگ جهانی دوم رو به بهبود پیش رفت. با این حال صنعت فولادسازی در ایران بر اساس آخرین آمار ها از کشورهای آلمان، برزیل و ترکیه نیز پیشی گرفته و از جمله ده کشور برتر در جهان به شمار می آید.